Ostrowiec Świętokrzyski www.ostrowiecnr1.pl

Obniżenie poziomu inteligencji (ryc. 11.17)/Zatrucie rtęcią/Zanieczyszczenie środowiska/Plomby amalgamatowe

Wykorzystanie rtęci na skalę przemysłową jest najważniejszym źródłem zanieczyszczenia środowiska, wynosi bowiem 25 000-150 000 ton rocznie. Największe stężenie tego pierwiastka występuje na ogół w łupkach węglowych i bitumicznych oraz w zasadowych skałach krystalicznych. Najczęstszą postacią spotykaną w przyrodzie są połączenia dwuwartościowe (Hg-S - cynober). Zawartość rtęci w węglu może dochodzić do 8,5 mg/kg, a pyle kominowym z elektrociepłowni do 18 mg/kg, a w ropie naftowej ponad 20 mg/kg. Zawodowa ekspozycja na pary rtęci metalicznej stanowi ciągle główne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Ponad 50 zawodów stwarza zagrożenie w wyniku kontaktu ze związkami rtęci. Najbardziej narażeni zawodowo na działanie par rtęci są pracownicy zatrudnieni w przemyśle wydobywczym, w produkcji chloru i ługu metodami elektrolitycznymi, przy produkcji barwników, fungicydów. Źródłem rtęci zanieczyszczającej środowisko jest spalanie produktów ropy naftowej i węgla, np. w sąsiedztwie elektrowni węglowej może spowodować rocznie ok. 400 g/h. W przyrodzie krążenie rtęci pochodzenia naturalnego w postaci pary ma istotny wpływ na jej zawartość w glebie i w wodzie.

Rtęć elementarna, znajdująca się w wodzie deszczowej, tworzy związki po utlenieniu do rtęci dwuwartościowej. Zarówno w wyniku reakcji chemicznych, jaki pod wpływem czynników biologicznych, a zwłaszcza aktywności bakterii, w osadach zbiorników wodnych powstają związki metylo- (CH3Hg+) i dimetylorteciowe (CH3)2Hg. Zidentyfikowano 2 biochemiczne szlaki metylacji rtęci: jeden z udziałem tlenu, drugi bez jego udziału. Proces ten dotyczy metylacji nieorganicznej rtęci przez metylokobalaminę, substancję wytworzoną przez mutagenne bakterie, przebiega bez udziału enzymów. W przypadku metylacji z udziałem tlenu, proces ten zachodzi na poziomie komórkowym z udziałem enzymów. Metylacja rtęci znacznie zwiększa zdolność pokonywania bariery biologicznej dla tych substancji. W związku z tym w organizmach morskich, a szczególnie rybach, znajduje się głównie metylortęć.

Wchłanianie metylortęci przez rybę odbywa się przez oskrzela oraz z pokarmem. Ponieważ biologiczny okres półtrwania w organizmie ryb wynosi kilkaset dni, dlatego zawartość tych toksycznych związków w rybach starszych jest większa. W rybach drapieżnych stężenie metylortęci może przekraczać 1 mg/kg masy ciała. Stosowanie niektórych pestycydów, a głównie zapraw nasiennych, powodowało dodatkowe wprowadzanie do gleby rtęci. Rtęć jest stałym składnikiem ścieków komunalnych, których stosowanie do nawożenia gleb stanowi duże zagrożenie włączenia tego metalu do produktów odżywczych. Wody pitne mogą zawierać do 300 ng Hg/dm3, a w rejonach wysoko uprzemysłowionych może dochodzić do 700 ng/dm3.

Nagromadzenie rtęci w żywności pochodzenia morskiego i lądowego stwarza ryzyko dla człowieka, głównie przez spożywanie ryb, a zwłaszcza tuńczyków, kranów, ślimaków oraz ptactwa łownego z terenów, gdzie stosowane są fungicydy. Emisja przemysłowa związków rtęci do zatok oceanicznych i rzek Japonii w latach pięćdziesiątych spowodowała śmiertelne zatrucia u ludzi na skutek spożywania ryb zawierających metylortęć. Stężenia rtęci u większości ryb słodkowodnych i oceanicznych są poniżej 0,2 mg/kg. Toksykologia Współczesna, prof. dr hab. farm. Witold Seńczuk, Warszawa 2016